Rak piersi - najczęstszy nowotwór na świecie – profilaktyka, badania, leczenie

Już od prawie 40 lat październik jest Miesiącem  Świadomości Raka Piersi. Dlaczego ten miesiąc jest tak potrzebny? Statystyki nie pozostawiają złudzeń – rak sutka, powszechnie nazywany rakiem piersi - jest najczęściej występującym w Polsce i na świecie nowotworem. Ogłosiła to Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2021 roku. Liczba zachorowań na raka piersi wyprzedziła wtedy liczbę zdiagnozowanych przypadków nowotworu płuc. W Polsce rocznie wykrywa się nawet 20 tysięcy zachorowań na raka piersi, a około 6 tysięcy kobiet co roku z tego powodu umiera. Te dane są zatrważające, zważywszy na to, że obecnie rozwój medycyny umożliwia szybką diagnozę i podjęcie leczenia, które powstrzyma dalszy rozwój choroby.

Obecnie z rakiem piersi walczy w Polsce 140 tysięcy kobiet. Liczba zgonów na nowotwór w Polsce niestety rośnie, co jest niezwykle niepokojącym zjawiskiem. Lekarze biją na alarm, ponieważ na tle Europy nasz kraj wyróżnia się negatywnie – w większości krajów europejskich wskaźnik przeżywalności jest lepszy. Warto przypomnieć, że 80% nowotworów piersi diagnozuje się u kobiet po 50. roku życia. Tym, co powoduje tak bardzo złą sytuację, jest brak świadomości i niedostateczna profilaktyka.  Profilaktyka sprowadza się przede wszystkim do comiesięcznego samobadania piersi, a także regularnego wykonywania ich USG oraz mammografii – rodzaj wskazanego u konkretnej pacjentki badania zaleca lekarz. Wcześnie wykryty nowotwór to dużo większe szanse na wyleczenie, mniej inwazyjna terapia i możliwość uniknięcia przerzutów komórek nowotworowych do innych części ciała. Jeśli rak piersi występował wcześniej wśród kobiet w rodzinie, warto sprawdzić, czy jest się nosicielką  mutacji genów BRCA-1 i BRCA-2. Nosicielki tych mutacji są narażone na zachorowanie na nowotwór piersi znacznie bardziej, niż pozostałe kobiety. Mutacja genów BRCA-1 oraz BRCA-2 powoduje, że ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu wynosi aż 85%! Badania tego typu można wykonać w poradniach genetycznych, a w przypadku wykazania nosicielstwa wadliwego genu wskazane jest usunięcie gruczołów piersiowych, które można przeprowadzić wraz z jednoczesną rekonstrukcją piersi. U kobiet będących nosicielkami genów BRCA-1 i BRCA-2 zaleca się zamiast mammografii i USG, badanie piersi za pomocą rezonansu magnetycznego – jego czułość sięga nawet 90%, dlatego jest on w stanie wykryć zmiany w piersi nawet w bardzo wczesnym stadium.

Badanie powinno się wykonywać od 3 do 5 dni po zakończeniu miesiączki. Najpierw należy stanąć przed lustrem z uniesionymi do góry rękami i dokładnie obejrzeć piersi. Następnie zrobić to samo z rękami położonymi na biodrach. W kolejnym etapie trzeba złączyć trzy środkowe palce prawej dłoni, unieść lewą rękę nad głowę i okrężnymi ruchami od środka na zewnątrz i z góry na dół, a następnie ruchami promienistymi – sprawdzić, czy w piersi nie wyczuwamy niepokojących zmian. Czynności te powinno się powtórzyć jeszcze raz, tym razem leżąc na plecach. Co powinno wzbudzić niepokój? Koniecznie udaj się do lekarza, jeśli podczas samobadania zauważysz takie objawy jak: guzek w obrębie piersi, wciągnięcie skóry lub brodawki (wklęsła brodawka), zmiana wielkości lub kształtu piersi, wyciek płynu z brodawki, zmiany skórne wokół brodawki, poszerzone i widoczne żyły, zaczerwienienie i zgrubienie skóry przypominające skórkę pomarańczową, owrzodzenie skóry lub powiększenie węzłów chłonnych pod pachą.

Co powoduje raka piersi?  

Czynniki ryzyka przyczyniające się do rozwoju tego nowotworu są bardzo zróżnicowane, począwszy od genetycznych, poprzez hormonalne, a skończywszy na tych związanych ze stylem życia. Podstawowym czynnikiem jest płeć, bo rak sutka w 99% dotyczy kobiet, chociaż może zdarzyć się również u mężczyzn. Do zachorowania na ten nowotwór predestynuje również wiek – ryzyko zachorowania wzrasta już po ukończeniu 35. roku życia, ale największe jest w wieku od 50 do 70 lat. Rozwój raka piersi mogą spowodować również mutacje genów-  nie tylko wyżej wspomnianych BRCA1 i BRCA2, ale także takich jak TP53, PTEN, CHEK2, CDH1 oraz PALPB2. Czujność należy zachować również wtedy, gdy choroba wystąpiła u bliskich krewnych, np. babci, matki, siostry lub ciotki. Większe ryzyko zachorowania to również czynniki fizjologiczne, takie jak: wcześnie występująca pierwsza miesiączka (przed 12. rokiem życia), menopauza w późnym wieku (powyżej 55 lat) oraz duża ilość tkanki gruczołowej w piersiach, określana też jako wysoka gęstość piersi – zmiany nowotworowe często dotyczą właśnie tkanki gruczołowej. Badania wykazują również, że długotrwałe stosowanie terapii hormonalnej w okresie menopauzy i długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej (powyżej 8 lat) również mogą zwiększać ryzyko nowotworu piersi. Także u kobiet, które przebyły wcześniej nowotwór piersi, jajnika lub jelita grubego, występuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia raka sutka w przyszłości. Do większego ryzyka zachorowania przyczynia się też bezdzietność, niekarmienie piersią oraz ekspozycja na działanie promieniowania jonizującego. Z czynników ryzyka, na które mamy wpływ, wyróżnia się nadwagę i otyłość (zwłaszcza po menopauzie), częste spożywanie alkoholu oraz małą aktywność fizyczną i spożywanie dużej ilości tłuszczów zwierzęcych. Warto przypomnieć, że powyższe czynniki zwiększają również szansę na powstanie innych rodzajów nowotworów.

Następnym etapem jest badanie fizykalne, które obejmuje nie tylko piersi, ale również inne narządy. Badanie palpacyjne guza ma na celu wstępne ustalenie jego wielkości, dokładnego umiejscowienia oraz potencjalnej złośliwości. Ważne jest także sprawdzenie węzłów chłonnych, których cechy mogą świadczyć o rozwijających się w organizmie przerzutach. W dalszej części diagnostyki wykonuje się badania obrazowe. Takim badaniem jest mammografia, podczas której bada się zmiany w piersi za pomocą promieniowania rentgenowskiego. Jest to metoda przesiewowa, stosowana głównie u pacjentek powyżej 40. roku życia oraz tych, u których w obrębie piersi występuje więcej tkanki tłuszczowej niż gruczołowej. W wyżej wymienionym przypadku czułość badania mammograficznego wynosi 85% i pozwala zazwyczaj na wykrycie nawet niewielkich mikrozwapnień, które mogą okazać się ogniskami nowotworu. Kolejnym badaniem obrazowym jest badanie ultrasonograficzne, czyli USG. Stosuje się je zazwyczaj u kobiet młodszych, które charakteryzuje większa gęstość piersi, czyli większa ilość tkanki gruczołowej w stosunku do tkanki tłuszczowej. Badanie to pozwala ocenić, czy wykryta zmiana jest guzem czy na przykład torbielą wypełnioną płynem. Daje również możliwość precyzyjnej oceny wielkości i umiejscowienia guzka. Jeśli powyższe badania nie dają dokładnego obrazu zmiany w piersi, stosuje się wtedy badanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI). Pozwala ono na precyzyjną ocenę zmian w przypadku wątpliwości. Jest także podstawowym badaniem profilaktycznym w przypadku kobiet z grupy wysokiego ryzyka (np. obciążonych mutacją genową). W kolejnym etapie diagnostyki przeprowadza się badanie patomorfologiczne, czyli ocenę wycinków tkankowych lub komórek guza pod mikroskopem. Aby uzyskać materiał do tego badania, niezbędne jest wcześniejsze wykonanie biopsji. W tym celu wykonuje się biopsję cienkoigłową, biopsję gruboigłową lub też biopsję otwartą, czyli chirurgiczną. Tę pierwszą jednak stosuje się coraz rzadziej, ze względu na niewielkie możliwości oceny inwazyjności raka na jej podstawie. Biopsja gruboigłowa pozwala na pobranie nawet małego wycinka guza, co umożliwia pełne badanie histopatologiczne i określenie wielu istotnych cech nowotworu. Biopsja chirurgiczna stosowana jest w przypadku małych zmian, dokonuje się jej w znieczuleniu ogólnym i w jej trakcie wycina cały guzek, który następnie poddawany jest badaniu. Jeśli wskutek badań diagnoza nowotworu potwierdzi się, czasem wykonywane są dodatkowe badania w celu znalezienia ewentualnych zmian przerzutowych. W tym celu stosuje się zdjęcia rentgenowskie, USG jamy brzusznej, tomografię komputerową mózgu, a nawet badanie scyntygraficzne kości. Dokładną lokalizację przerzutów określa natomiast pozytonowa tomografia emisyjna (PET).

Nowotwory piersi możemy podzielić na nieinwazyjne (in situ), w których zmiany nowotworowe są dokładnie odgraniczone od otoczenia. Takie nowotwory nie dają jeszcze przerzutów, a ich usunięcie w całości daje bardzo dobre rokowania osobie chorej. W przypadku nowotworu inwazyjnego komórki nowotworowe rozprzestrzeniają się w organizmie i atakują okoliczne tkanki. Rak piersi może różnić się u poszczególnych osób bardzo znacząco – nie tylko wielkością guza, stopniem inwazyjności, ale też rodzajem podtypu i wieloma innymi czynnikami. Dlatego leczenie musi być opracowane przez zespół specjalistów i dobrane indywidualnie w zależności od cech nowotworu występującego u konkretnej osoby. Leczenie chirurgiczne to jedna z najbardziej podstawowych form leczenia nowotworów, w tym nowotworu piersi. Polega ono albo na wycięciu samego guza, co stosowane jest w przypadku niewielkich guzków i nazywane lumpektomią. Szerszą operacją jest wycięcie guza wraz z jednym z czterech kwadrantów piersi, co nazywamy kwadrantektomią. Obie te formy leczenia są operacjami oszczędzającymi, które pozwalają pacjentce na zachowanie piersi. Jeśli nowotwór jest już w zaawansowanym stadium, wtedy usuwa się całą pierś w trakcie operacji radykalnej, czyli mastektomii. W przypadku stwierdzonego rozprzestrzenienia się komórek nowotworowych do węzła chłonnego konieczne jest jego usunięcie. Kolejną formą leczenia raka piersi jest radioterapia, która może stanowić zarówno formę leczenia wstępnego – jej celem jest wtedy zmniejszenie guza przed operacją, jak i pooperacyjnego. Radioterapia w postaci naświetlań po wycięciu guza ma na celu zniszczenie pozostałych komórek nowotworowych. Zastosowanie w leczeniu nowotworów piersi ma również chemioterapia, której celem jest zatrzymanie podziału komórek nowotworowych. Działanie chemioterapii może ten proces zatrzymać, dlatego stosowana jest ona zarówno przed, jak i po operacji chirurgicznej. W przypadku bardzo zaawansowanego nowotworu czasami stosuje się ją jako leczenie podstawowe. Znajduje ona zastosowanie także w przypadku przerzutów w odległe miejsca organizmu oraz wtedy, kiedy guz rośnie bardzo szybko. Chemioterapia znana jest z olbrzymich skutków ubocznych, jednak w ostatnich latach badacze opracowali jej nowszą i bezpieczniejszą dla osób leczonych wersję – chemioterapię metronomiczną. Pozwala ona na podawanie mniejszych dawek leków, ale częściej, niż w tradycyjnej chemioterapii, co powoduje złagodzenie skutków ubocznych tego rodzaju leczenia.  

Następną formą leczenia raka piersi jest terapia hormonalna, która może być stosowana nawet przez kilka lat, a opiera się ona na blokowaniu receptorów komórek nowotworowych wrażliwych na hormony. Na popularności zyskuje obecnie również terapia celowana, a najpopularniejszym obecnie lekiem w niej stosowanym jest Trastuzumab, lek działający na receptory typu HER-2 i w ten sposób walczący z komórkami nowotworowymi. Niestety bardzo wysokie koszty tego typu leczenia sprawiają, że jest ono dostępne dla nielicznych. W przypadku, gdy rak jest bardzo zaawansowany, są liczne przerzuty i zostały wyczerpane inne metody terapii, stosuje się leczenie paliatywne, polegające głównie na łagodzeniu bólu, terapii żywieniowej i psychologicznej.  

Im wcześniej, tym lepiej  

Rak piersi wykryty w stadium przedinwazyjnym jest chorobą całkowicie wyleczalną, a wcześnie wykryty rak inwazyjny również ma bardzo dobre rokowania. To, co stanowi najważniejszy aspekt leczenia nowotworów, to jak najwcześniejsze ich wykrycie. Niestety w ciągu ostatnich 30 lat liczba zachorowań w Polsce wzrosła aż dwukrotnie w stosunku do lat wcześniejszych. Coraz szybsze tempo życia, bardziej przetworzona żywność i większe zatrucie środowiska sprzyjają tworzeniu się nowotworów. W Polsce przeżywa tylko 72% zdiagnozowanych kobiet, podczas gdy w całej Europie średnia to 82%. Przyczyną tego stanu rzeczy jest zbyt późne wykrywanie nowotworu, które zmniejsza szansę na skuteczne leczenie i całkowite wyzdrowienie. Wniosek jest jeden – badajmy się! Samobadanie co miesiąc, częste wizyty kontrolne i USG lub mammografia (w zależności od wieku) wykonywane regularnie to najsilniejsza broń przeciwko nowotworom.