Owulacja - wszystko co powinnaś o niej wiedzieć

Owulacja, inaczej jajeczkowanie, to szczyt płodności w całym cyklu menstruacyjnym. Często kobieta nie jest świadoma, kiedy występuje jajeczkowanie, ponieważ nie odczuwa żadnych objawów. Ważne jest obserwowanie swojego ciała, mierzenie temperatury i obserwacja śluzu. Dzięki temu możliwe jest zaplanowanie ciąży lub jej zapobieganie.  

Owulacja - co to takiego?

Nazwa „owulacja” pochodzi od łacińskiego słowa „ovulatio”. Oznacza proces wytwarzania komórek jajowych, czyli żeńskich gamet. Dojrzałe jajeczko powoduje pęknięcie pęcherzyka Graffa. Następnie komórka jajowa uwalniana jest z jajnika i przemieszcza się do jajowodu. Po „spotkaniu” z plemnikiem może dojść do zapłodnienia. Uwolnienie komórki jajowej pobudza organizm kobiety do wydzielania hormonu hamującego następne jajeczkowanie, które w większości przypadków odbywa się w regularnych cyklach.  

Szczyt płodności

Owulacja u kobiety oznacza szczyt płodności, jednak trzeba pamiętać, że komórka żyje tylko od 6 do 24 godzin. Z kolei plemniki mogą przetrwać 3-5 dni w drogach rodnych. Dlatego jeśli planuje się poczęcie dziecka zalecany jest seks przed owulacją i podczas jej trwania.   Kobieta ma ok. 40 000 komórek jajowych, które są uwalniane od momentu uzyskania dojrzałości płciowej aż do menopauzy. Owulacja zależy od działania hormonów, a konkretnie od osi podwzgórze – przysadka - jajnik. To pierwsze przenosi gonadotropiny rozpoczynające jajeczkowanie. Później następuje produkcja hormonu folikulotropowego (FSH), który oddziałuje na dojrzewanie komórki jajowej. Z kolei estrogeny kontrolują ilość wytwarzanego FSH i LH, czyli hormonu luteinizującego.  

Jak obliczyć dni płodne?

Cykl miesiączkowy rozpoczyna się od krwawienia, które jest związane ze złuszczaniem się nabłonka macicy. Jest to najbardziej widoczny objaw cyklu. Na szczęście objawy dni płodnych również można zaobserwować, mimo że są bardziej dyskretne i trudne w interpretacji. Warto założyć kalendarz dni płodnych lub ściągnąć odpowiednią aplikację na telefon i skrupulatnie zapisywać w nim swoje obserwacje. Należy jednak pamiętać, że aby obliczyć dni płodne nie wystarczy obserwacja i dokładne uzupełnianie kalendarza w ciągu jednego, czy dwóch cykli. Im dłuższe będą obserwacje (kilka, kilkanaście cykli), tym dokładniejszy będzie wynik.

Jeśli cykl jest dłuższy lub krótszy niż 28 dni, wtedy dzień owulacji następuje najprawdopodobniej na czternaście dni przed końcem danego cyklu. Na przykład: aby obliczyć owulację dla cyklu trwającego 32 dni, trzeba odjąć 14 dni, więc owulacja powinna pojawić się w 18. dniu cyklu. Natomiast kiedy cykl trwa 25 dni, wtedy owulacja prawdopodobnie przypadnie 11. dnia cyklu.  

Okres płodny

Uważa się, że okres płodny u każdej zdrowej, młodej kobiety trwa tylko pięć dni podczas każdego cyklu – trzy dni przed i najwyżej dwa dni po owulacji. Wynika to z założenia, że plemniki pozostające w środowisku śluzu szyjkowego utrzymują zdolność do zapłodnienia przez około 72 godziny, a komórka jajowa zdolna jest do zapłodnienia tylko przez 24 godziny. Posiadając informację o początku cyklu i wiedząc jak długo trwa, można sięgnąć także po kalkulator dni płodnych, by dowiedzieć się kiedy należy się kochać, kiedy chce się zajść w ciążę lub kiedy powinno się zachować wstrzemięźliwość seksualną, aby zapobiec poczęciu. W obu przypadkach stosuje się liczne metody pomagające w przybliżonym określeniu terminu owulacji. 

Do charakterystycznych objawów jajeczkowania zalicza się:

• ból owulacyjny
• kłucie lub ból po jednej stronie w okolicy jajników (spowodowany jest pęknięciem pęcherzyka Graffa, kobiety odczuwają lekkie kłucie, które trwa od kilku sekund nawet do kilku godzin); ból owulacyjny jest objawem, który u niektórych kobiet nie występuje, lub jest o bardzo słabym nasileniu. Jego brak nie świadczy o braku owulacji.
• wzrost libido (ochoty na seks)
• przezroczysty i rzadki śluz
• podwyższoną temperaturę ciała
• bolesność piersi (związana jest z wysokim poziomem estrogenów w organizmie)
• zmiany trądzikowe
• plamienie owulacyjne (na bieliźnie pojawia się wydzielina z krwią, stan ten może trwać nawet 4 dni)
• miękką i odchyloną do przodu szyjkę macicy. 

Należy jednak pamiętać, że przebieg owulacji jest indywidualny. Niektóre kobiety walczą z dyskomfortem, a nawet z bólem, a inne nie zauważają zmian w samopoczuciu.

Warto pamiętać także, że owulacja może wystąpić później ze względu na czynniki, takie jak:

• infekcja lub antybiotykoterapia
• stres i napięcie emocjonalne
• zażywanie alkoholu
• zmiana trybu życia
• przepracowanie
• wysiłek fizyczny
• zmiana klimatu
• odchudzanie się.

1.      Testy owulacyjne

W przypadku marzenia o dziecku warto zaopatrzyć się w domowy test owulacyjny, który można nabyć w większości dobrych aptek.

Prosty i błyskawiczny

Samo przeprowadzenie testu jest proste i błyskawiczne. Należy jedynie pobrać próbkę moczu do suchego i czystego pojemnika, a następnie zanurzyć w nim pasek testowy. Wynik widać po 5 minutach. Na odczytanie jest jednak niewiele czasu. Najlepiej jest to zrobić w ciągu jednej minuty, ponieważ później test jest niewiarygodny.   Warto pamiętać, żeby do analizy nie używać pierwszego porannego moczu, a dwie 2 godziny przed badaniem nie przyjmować żadnych płynów, ponieważ może to spowodować przekłamanie wyników. Przed zrobieniem testu owulacyjnego koniecznie należy zapoznać się z dołączoną do opakowania ulotką.   LH TEST trzeba przeprowadzać zawsze o tej samej godzinie i dokładnie zapisywać wyniki. Dzięki temu stworzy się kalendarz dni płodnych, który ułatwi staranie się o dziecko.

2.      Obserwacja śluzu

Jednym z objawów dni płodnych jest śluz. Pojawia się on w miarę dojrzewania komórki jajowej. Dzięki jego obserwacji już po kilku cyklach można precyzyjniej obliczyć dni płodne.   W dni niepłodne śluz jest mętny i lepki, natomiast wraz z upływem czasu zmienia swoją konsystencję, aż w końcu staje się przejrzysty, śliski i rozciągliwy, a wyglądem przypomina białko jaja kurzego. Ten rodzaj śluzu oznacza, że rozpoczęły się dni płodne. Dodatkowym objawem jest także znacznie większa ilość śluzu. Kobieta może nawet czuć wilgoć w przedsionku pochwy. Ten właśnie śluz płodny jest podstawowym objawem dni płodnych. Owulacja, czyli uwolnienie komórki jajowej do jajowodu następuje pod koniec jego obecności. Para, której zależy na poczęciu dziecka, powinna uprawiać seks, kiedy zaobserwuje śluz charakterystyczny dla dni płodnych. Najlepszy czas to kilka dni przed owulacją lub w czasie jej trwania.  

Jakość, a nie ilość Warto też pamiętać, że pomimo tego, że pojawiają się objawy dni płodnych, nie należy zwiększać częstotliwości współżycia. Ponieważ więcej niż jeden stosunek w ciągu dnia w płodnym okresie, nie zwiększa prawdopodobieństwa zapłodnienia. Co więcej, może to wywołać odwrotny rezultat. Częstsza ejakulacja w czasie okresu płodnego może doprowadzić do zmniejszenia liczby plemników w każdym kolejnym wytrysku. A to z kolei sprawia, że zapłodnienie będzie utrudnione. W przypadku dni płodnych i zapłodnienia liczy się jakość stosunków, a nie ich ilość.  

3.      Mierzenie temperatury ciała

W określeniu dnia największej płodności pomaga także obserwacja temperatury w czasie cyklu miesięcznego. Metoda ta nie należy do najłatwiejszych. Potrzeba czasu, aby na jej podstawie dobrze obliczyć dni płodne. Zapisywanie codziennej temperatury na wykresie w kalendarzu dni płodnych czy nanoszenie wyników na kalkulator dni płodnych wymaga cierpliwości. Jednak po kilku cyklach można stwierdzić kiedy są dni płodne, a kiedy niepłodne.

Co trzeba robić, aby pomiary były wiarygodne:  

1.      pierwszy pomiar najlepiej wykonać pierwszego dnia cyklu, czyli pierwszego dnia krwawienia;

2.      noc przed mierzeniem temperatury powinna być przespana (należy spać co najmniej 3 godziny przed);

3.      temperaturę należy mierzyć rano, na czczo, tym samym termometrem, codziennie o tej samej porze (max.1 godzina różnicy);

4.      mierzenie temperatury należy wykonywać zanim wstaniemy z łóżka po przebudzeniu;

5.      termometr należy zawsze wkładać w to samo miejsce (jama ustna, pochwa, pod pachami, odbyt);

6.      temperaturę w ustach powinno się mierzyć przynajmniej 8 minut, natomiast w pozostałych miejscach minimum 5 minut;

7.      trzeba używać termometr z podziałką zawierającą dziesiąte części stopni Celsjusza;

8.      przed zmierzeniem temperatury należy energicznie strząsnąć termometr;

9.      na obserwacje trzeba poświęcić chociaż 3 cykle.

Na koniec miesiąca, na karcie obserwacji cyklu, trzeba połączyć oznaczenia za pomocą linii, dzięki czemu powstaje wykres. Podczas prowadzenia wykresów, kobiety koniecznie powinny zwracać uwagę na dodatkowe czynniki tj. : ból gardła, katar, picie alkoholu czy stres, ponieważ mogą one zaburzać cykl. Jeśli w trakcie pomiarów wystąpiły infekcje czy zmiany godziny mierzenia, trzeba to zanotować. W pierwszej połowie cyklu temperatura powinna wynosić 36,6 stopni. Przed owulacją można zauważyć spadek do 36,4 lub 36,3 stopni. Natomiast po owulacji temperatura wzrasta w porównaniu do pierwszej połowy cyklu, może wynosić nawet 37 stopni.

Przyczyny braku owulacji

Przyczyną braku owulacji najczęściej są różne zaburzenia hormonalne. Problemy z owulacją mogą wynikać z patologii dotyczących różnych narządów (tj. podwzgórze, przysadka mózgowa, jajniki), które są zaangażowane w kontrolowanie przebiegu cyklu miesiączkowego.   Wśród problemów, które najczęściej stanowią przyczyny braku owulacji, wymieniane są:

• zespół policystycznych jajników (PCOS);
• zaburzenia czynności tarczycy;
• nieprawidłowa masa ciała (do braku owulacji doprowadzić może zarówno nadmiar, jak i niedobór masy ciała);
• przedwczesne wygasanie czynności jajników; 
• różne schorzenia przysadki (np. guzy tego narządu);
• hiperprolaktynemia (nadmiar prolaktyny);
• nadmiar męskich hormonów płciowych w organizmie (przyczyną takiego stanu mogą być np. różne choroby nadnerczy).                                                             

Wpływ na owulację mają także: stan psychiki oraz aktywność fizyczna. U kobiet, które narażone są na przewlekły, ciężki stres lub tych, które wyjątkowo intensywnie uprawiają sport, również może dochodzić do pojawiania się cykli bezowulacyjnych.

Brak owulacji - objawy

Brak owulacji zasadniczo nie jest chorobą, tylko objawem sugerującym istnienie jakiś zaburzeń stanu zdrowia. Towarzyszyć mogą mu różne zaburzenia, takie jak np. zmniejszenie częstości występowania krwawień miesiączkowych czy nawet zahamowanie miesiączkowania.  

U kobiet z cyklami bezowulacyjnymi mogą występować również i inne dolegliwości, które wynikają bezpośrednio z samej przyczyny braku owulacji. Przykładowo - kobiety z zespołem policystycznych jajników mogą zmagać się m.in. z trądzikiem, otyłością czy hirsutyzmem.

Konsekwencje braku owulacji

Brak owulacji prowadzi zasadniczo do jednego problemu – braku możliwości zapłodnienia. Jeżeli cykle bezowulacyjne pojawiają się rzadko, to kobieta może nawet nie zdawać sobie z tego sprawy. Problemem jest chroniczny brak owulacji. To właśnie pacjentki, które mają trudności z poczęciem dziecka, najczęściej zgłaszają się do lekarza w celu zbadania, czy ich cykle są owulacyjne.  

Brak owulacji – jak sprawdzić?

Oceny tego, czy u danej kobiety występuje owulacja, można dokonać nawet w warunkach domowych – w tym celu należy przeprowadzać pomiary temperatury ciała, oceniać śluz pochwowy i sprawdzać czy pojawiają się (wymienione wyżej) objawy sugerujące wystąpienie owulacji. Wykonanie domowego testu również może okazać się pomocne. 

Koniecznie należy udać się także do lekarza, by wykonał oznaczenia stężeń różnych hormonów we krwi; czyli zbadał m.in. hormony przysadkowe (takie jak lutropina – LH oraz folikulotropina – FSH), a także żeńskie hormony płciowe (czyli estrogeny i progesteron).   Pacjentkom zlecane mogą być również oznaczenia np. hormonów tarczycy, prolaktyny i testosteronu. Aby można było podjąć się leczenia braku owulacji, konieczne jest najpierw znalezienie przyczyny tego stanu, dlatego tak ważne jest wykonanie wielu różnych badań.