Badania na jesień

Wszyscy doskonale pamiętamy o tym, że raz do roku należy wykonać przegląd techniczny swojego samochodu. Za jego brak, grożą nam poważne konsekwencje. Czy z równie rzetelnie dbamy o własny organizm? Czy badamy go regularnie?

mgr farm. Łukasz Waligórski

Z raportu Głównego Urzędu Statystycznego "Zdrowie i ochrona zdrowia w 2016 r.” wynika, że
niespełna połowa (46 proc.) Polaków wykonała w ciągu ostatniego roku przynajmniej jedno badanie
laboratoryjnie. Najczęściej były to: morfologia krwi (42 proc.) i badanie ogólne moczu (ok. 36 proc.).
Czy te dane powinny niepokoić? Odpowiadając na to pytanie wyobraźmy sobie, że mniej niż połowa
samochodów jeżdżących po polskich ulicach, przeszła w ostatnim roku badanie techniczne. Czy
czulibyśmy się bezpiecznie? Niekonieczne...
Dlaczego zatem nie dbamy o swoje bezpieczeństwo i zdrowie, regularnie i profilaktycznie wykonując
badania diagnostyczne? Ten sam raport GUS wskazuje, że osoby, które oceniały swój stan zdrowia
jako bardzo dobry, trzykrotnie rzadziej korzystały z badań laboratoryjnych (23 proc.) niż oceniający je
jako zły (ok. 74 proc.) czy bardzo zły (ok. 68 proc.). Innymi słowy – badamy się dopiero wtedy, gdy
czujemy się źle. Jednocześnie z danych GUS wynika, że tym co zniechęca Polaków do wykonywania
badań jest długi czas oczekiwania na termin wizyty u lekarza po skierowanie (23,2 proc), brak
skierowania (19,1 proc.), strach (14,2 proc) czy brak pieniędzy (14 proc.).
Tymczasem dbanie o własne zdrowie wcale nie musi być czasochłonne, straszne czy drogie. Nie
potrzebujemy do tego też skierowania od lekarza. Wystarczy wizyta w aptece, gdzie można kupić
proste testy diagnostyczne.

Kilka słów o badaniu moczu

Badanie moczu jest jednym z podstawowych i najstarszych badań diagnostycznych. Jego historia
sięga czasów starożytnych - analiza moczu opierała się wtedy na organoleptycznej ocenie jego
wyglądu, smaku i zapachu. Wraz z postępem medycyny i rozwojem technik analitycznych wzrastała
liczba analizowanych parametrów. Obecnie badanie laboratoryjne moczu obejmuje ocenę kilkunastu
parametrów, najczęściej oznaczanych w sposób półautomatyczny lub automatyczny.

Dobowa ilość moczu wydalanego przez zdrowego człowieka waha się od 600 do 2500 ml. W jego
skład wchodzi: 96% wody, 2,5% azotowych produktów przemiany materii (głównie mocznik), 1,5%
soli mineralnych i minimalne ilości innych substancji.

Dlaczego badanie moczu jest tak wartościowe dla oceny stanu organizmu? Otóż jego skład
jakościowy i ilościowy jest odzwierciedleniem procesów zachodzących w organizmie. Mocz
wytwarzany jest w nerkach i zawiera produkty przemiany materii (najczęściej te bezużyteczne lub
szkodliwe dla ustroju). Wszelkie odchylenia w jego składzie od przyjętych norm świadczą o
nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organizmu.

Badanie ogólne moczu składa się z badania cech fizyko-chemicznych oraz mikroskopowej oceny
osadu moczu. Własności chemiczne ocenia się rutynowo za pomocą testów paskowych. Co ciekawe
w laboratorium diagnostycznym są w tym celu używane dokładnie takie same testy paskowe, które
można też kupić w aptece. Pozwalają one ocenić 10 najważniejszych parametrów moczu, których
odchylenia mogą świadczyć o chorobie.
10 najważniejszych parametrów moczu

Leukocyty

W prawidłowym moczu leukocyty nie występują. Ich obecność może wskazywać na choroby nerek,
infekcje dróg moczowych lub infekcje intymne (u kobiet – pochwy, u mężczyzn - okolic członka).
Leukocyty mogą być też zwiastunem nowotworu (np. rak pęcherza).

Azotyny

W prawidłowym moczu azotyny nie występują. Ich obecność może wskazywać na infekcje dróg
moczowych. Obecne w moczu azotyny powstają w wyniku redukcji azotanów przez bakterie Gram
ujemne, np. Escherichia coli, które są najczęstszą przyczyną zakażeń układu moczowego.

Urobilinogen

Norma zawartości urobilinogenu w moczu to 0,2-1 mg/dl. Jego podwyższony poziom może
wskazywać przede wszystkim na marskość wątroby, silne zatrucia, wirusowe zapalenie wątroby,
żółtaczkę miąższową lub hemolityczną. Może on być też spowodowany na anemią lub wzmożonym
wysiłkiem fizycznym. Podwyższony poziom urobilinogenu będzie występować też i osób, które często
spożywają tłuste posiłki.

Bilirubina

W prawidłowym moczu bilirubina nie występuje. Jej obecność może być sygnałem żółtaczki lub
innych chorób wątroby, trzustki oraz dróg żółciowych. Na podwyższenie stężenia bilirubiny wpływ
mogą mieć także ekstremalne ćwiczenia fizyczne, np. udział w maratonie. U ciężarnych kobiet
obecność bilirubiny w moczu może oznaczać cholestazę ciężarnych, która jest chorobą wątroby i dróg
żółciowych.

Białko

W prawidłowym moczu białko nie występuje. Jego obecność może wynikać z choroby nerek, infekcji,
choroby nowotworowej, nadciśnienia, cukrzycy, tocznia układowego, kłębuszkowego zapalenia
nerek, niewydolności serca, białaczki, zatrucia (ołowiem lub rtęcią), stanu przedrzucawkowego (u
kobiet w ciąży lub do 6 tygodni po porodzie).

pH

Średnia wartość pH moczu to 6,0. Niektóre pokarmy (owoce cytrusowe oraz nabiał) oraz leki (np.
stosowane w chorobie refluksowej) mogą wpływać na pH moczu. Zasadowy odczyn moczu (pH>7)
może świadczyć o infekcji dróg moczowych, chorobach nerek, ale też może być efektem warzywnej
lub mlecznej diety. Niskie pH (pH<7) może pojawiać się w wyniku ciężkiej choroby płuc (rozedmy), źle
kontrolowanej cukrzycy, ciężkiej biegunki, odwodnienia, skazy moczanowej lub gorączki.

Krew

W prawidłowym moczu krew nie występuje. Jej obecność może świadczyć o uszkodzeniu nerek (np.
po urazie) lub kamicy nerkowej, w przebiegu której kamień uszkodził naczynie krwionośne w
miedniczce nerkowej. Krwiomocz pojawia się też u kobiet z endometriozą. Warto pamiętać, że
czerwony mocz nie zawsze musi oznaczać obecność w nim krwi - dlatego tak istotne jest
przeprowadzenie testu diagnostycznego.

Ciężar właściwy

Prawidłowa wartość powinna wynosić od 1,015 do 1,022 g/ml. Niski poziom ciężaru właściwego
może wskazywać na cukrzycę, zaburzenia pracy nerek. Wysoki poziom ciężaru właściwego może
wskazywać na chorobę nerek, nadmierną utratę wody.

Ciała ketonowe

W prawidłowym moczu ciała ketonowe nie występują. Ich obecność określa się mianem ketonurii i
może świadczyć o źle kontrolowanej cukrzycy, stosowaniu diety o bardzo niskiej zawartości
węglowodanów lub zaburzeniach odżywiania (np. anoreksji czy bulimii). Ciała ketonowe w moczu
stwierdza się również u alkoholików. Obecne są też w moczu osób, które nie przyjmowały pokarmów
od co najmniej 18. godzin. Natomiast ich niewielka obecność jest normalna w moczu zdrowych kobiet
w ciąży.

Glukoza

W prawidłowym moczu glukoza nie występuje. Jej obecność może być efektem dożylnego
przyjmowania płynów. Glukoza występuje też w moczu w źle kontrolowanej cukrzycy, chorobach
nadnerczy, wątroby lub nerek, przy uszkodzeniu mózgu i w niektórych zatruciach.

Próbka moczu do badania powinna pochodzić ze środkowego strumienia z pierwszej porannej
zbiórki. Wcześniej można podmyć okolice intymne. Ważne jest, aby mocz do badania pobrać po
całonocnej (co najmniej 5-godzinnej) przerwie w oddawaniu moczu. Zebrać go należy oczywiście do
czystego i suchego pojemnika. Wynik testu odczytuje się po 30 sekundach od jego zanurzeniu w
próbce morzu, ale nie później niż po 2 minutach. Spożywanie przed badaniem buraków, porzeczek,
rabarbaru, jagód oraz większych ilości marchewki może spowodować zmianę zabarwienia moczu.
Przed oddaniem moczu do badania należy też unikać większego wysiłku i współżycia.

Obowiązkowy przegląd raz do roku

Wiele chorób w początkowym okresie przebiega bezobjawowo. Zanim pojawią się odczuwalne
syndromy lub zauważalne zmiany we krwi, pierwsze oznaki choroby mogą pojawić się już w moczu.
Dlatego właśnie badanie ogólne moczu zaleca się wykonywać profilaktycznie przynajmniej raz w
roku. To absolutnie podstawowe badanie, szybkie, nieinwazyjne i dzięki dostępności w aptekach
testów domowych, możliwe do samodzielnego wykonania w dogodnym momencie i przy niskim
koszcie.