Marzec - miesiąc świadomości raka jelita grubego. Objawy, przyczyny, diagnoza i profilaktyka
Atakuje znienacka, latami może rozwijać się po cichu, a jednocześnie zabija corocznie miliony ludzi. Rak jelita grubego – bo o nim mowa, jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych. Marzec jest miesiącem świadomości raka jelita grubego. W tym czasie szczególną uwagę poświęca się edukacji o objawach, diagnostyce, leczeniu i przede wszystkim profilaktyce, która może uratować życie.
Najnowsze szacunki Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem wykazały, że w 2022 roku na świecie wykryto aż 1,9 miliona przypadków zachorowań na raka jelita grubego. Był on trzecim najczęściej wykrywanym nowotworem, zaraz po raku płuc i raku piersi. Polska niestety wpisuje się w te niechlubne statystki, a każdego roku na raka jelita umiera nawet jedna czwarta chorych. Rocznie diagnozuje się tę chorobę u 18 – 19 tysięcy osób w naszym kraju.
Dlaczego chorujemy?
Zdarza się, że rak jelita grubego jest wynikiem predyspozycji genetycznej. Specyficzne zmiany w genach noszą nazwę zespołu Lyncha i w Europie statystycznie występują u 1 na 280 osób. Liczba przypadków raków jelita grubego diagnozowanych wśród młodych ludzi (czyli poniżej 45. roku życia) to statystycznie od 10 do 15% ogółu zachorowań. Genem winowajcą jest najczęściej APC, ale również zmutowane geny oznaczone jako MLH1, MSH2, MSH6 czy PMS2. Nosiciele genów z zespołem Lyncha są również częściej narażeni na szybki i gwałtowny rozwój raka. Znacznie częściej jednak rak jelita grubego pojawia się na skutek nieprawidłowej diety i stylu życia. Czynnikiem ryzyka jest też wiek – po 40-tce jesteśmy bardziej zagrożeni zachorowaniem.
Najczęstsze przyczyny pojawienia się tego nowotworu to:
- nieprawidłowa dieta,
- spożywanie alkoholu,
- otyłość,
- brak aktywności fizycznej,
- palenie tytoniu.
Narażone na zachorowanie na raka jelita grubego są zwłaszcza osoby spożywające w dużych ilościach tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, mięso czerwone, żywność wysoko przetworzoną, a także produkty solone, peklowane, wędzone i marynowane. Ryzyko wzrasta również, gdy cierpimy na choroby takie jak: cukrzyca, choroby zapalne jelit oraz akromegalię. Statystki zatem jasno pokazują, że na większość przyczyn ewentualnego zachorowania mamy wpływ i co istotne – możemy tej chorobie zapobiegać.
Sygnały ostrzegawcze – objawy raka jelita
Rak jelita jest nazywany cichym zabójcą, ponieważ przez całe lata może rozwijać się niezauważony. Objawy pojawiają się najczęściej wtedy, kiedy guz jest już sporej wielkości i zasłania w dużej części światło jelita. Wtedy pojawiają się objawy takie, jak:
- krwawienie z przewodu pokarmowego (szczególnie krew w stolcu),
- bóle brzucha,
- zmiana rytmu wypróżnień – naprzemienne biegunki oraz zaparcia,
- poczucie niepełnego wypróżnienia i zwężenie stolców (tzw. „stolce ołówkowate”)
- spadek masy ciała.
Dopiero one najczęściej skłaniają nas do wizyty u lekarza.
Diagnostyka raka jelita grubego
By wykryć raka jelita grubego we wczesnej fazie, warto robić regularnie morfologię krwi. Wprawdzie nie wykaże ona zmian nowotworowych, ale może pokazać anemię, będącą wynikiem ukrytego krwawienia z jelit. Jednak dużo bardziej miarodajnym badaniem jest badanie na występowanie krwi utajonej w kale. Powinien je regularnie robić każdy, kto ukończył 35 lat. W przypadku występowania raka w rodzinie i możliwych predyspozycji genetycznych, warto przeprowadzać to badanie nawet od 25 roku życia.
Aktualnie dostępne są domowe testy na obecność krwi utajonej w kale. Badanie można przeprowadzić w domu, a jego wysoka czułość umożliwia wykrycie krwi świadczącej o zmianach chorobowych w obszarze jelita grubego. Biorąc pod uwagę częstość występowania tego nowotworu oraz niezwykle wysoką śmiertelność, warto to nieskomplikowane badanie wykonywać regularnie. Dzięki temu ewentualne zmiany wykryjemy na wczesnym etapie, zanim choroba rozwinie się pełnoobjawowo. Wynik dodatni testu jest podstawą do jak najszybszego udania się do lekarza, który poprowadzi dalszą diagnostykę.
Kolejnymi badaniami, które należy wykonywać regularnie w profilaktyce raka jelita grubego są: kolonoskopia, ewentualnie również USG jamy brzusznej. Kolonoskopia jest nie tylko badaniem obrazowym, pozwala bowiem także na wycięcie niepokojących zmian, takich jak polipy. Lekarze szacują, że ponad 90% wszystkich nowotworów rozwija się na bazie polipów, zatem ich usunięcie może zabezpieczyć pacjenta przed utworzeniem się guza nowotworowego.
Leczenie
Podstawową metodą leczenia jest usunięcie guza jelita grubego oraz sąsiadujących węzłów chłonnych. Niekiedy stosuje się też leczenie przedoperacyjne w formie chemioterapii lub radioterapii. Niestety późno wykryty nowotwór jelita grubego znacznie zmniejsza szanse pacjenta na przeżycie. Istniejące przerzuty w znacznej mierze utrudniają leczenie, powodując komplikacje w innych narządach i konieczność leczenia inwazyjną chemioterapią. Dlatego w przypadku nowotworów podstawą jest zasada – im wcześniej wykryte, tym lepiej. Dlatego badanie na krew utajoną w kale oraz kolonoskopia są bardzo istotne w profilaktyce raka jelita grubego.
Profilaktyka, czyli jak przeciwdziałać zachorowaniu?
Poza regularnym wykonywaniem badań w profilaktyce nowotworu jelita grubego niezwykle ważna jest dieta. Im bardziej bogatoresztkowa – czyli obfitująca w błonnik pokarmowy, tym mniejsze ryzyko zachorowania. Spożywanie dużych ilości warzyw i owoców, wybieranie zdrowych tłuszczy, czyli np. tłustych ryb morskich, orzechów, olejów roślinnych bogatych w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) oraz unikanie alkoholu i papierosów będzie w tym wypadku dobrym wyborem. Należy również uważać na nadmiar kalorii w diecie i pamiętać o kiszonkach wspierających mikroflorę jelitową. Zdrowa dawka codziennego ruchu, ograniczenie w miarę możliwości czynników stresowych i dbanie o dobry sen – te trzy rzeczy pozwolą nam zmniejszyć ryzyko zachorowania na ten, jak i wiele innych rodzajów nowotworów.
