Zakażenia układu moczowego

Kobiety chorują na nie 50 razy częściej niż mężczyźni. Szacuje się, że do okresu dojrzewania przebywa je co dziesiąte dziecko. Zakażenia układu moczowego należą do najczęstszych chorób infekcyjnych występujących u ludzi. Ich wczesne wykrycie pozwala na skuteczniejsze leczenie.

mgr farm. Łukasz Waligórski




Po infekcjach górnych dróg oddechowych, zakażenia układu moczowego (tzw. ZUM) stanowią
najczęstszy powód wizyt u lekarza, spośród wszystkich infekcji. Schorzenie to dotyka przede
wszystkim kobiet – chorują one nawet 50 razy częściej niż mężczyźni. Wynika to przede wszystkim z
anatomii – u kobiet cewka moczowa jest znacznie krótsza i położna bliżej odbytu oraz narządów
płciowych. Najbardziej narażone na zakażenia układu moczowego są kobiety aktywne seksualnie,
ciężarne czy po menopauzie. Ryzyko zachorowania podnosi też cukrzyca oraz stany wymagające
cewnikowania.
Zakażenia układu moczowego występują praktycznie we wszystkich grupach wiekowych. W rezultacie
należą też do najczęstszych chorób bakteryjnych wieku dziecięcego. Co ciekawe w okresie
noworodkowym i w pierwszym kwartale życia znacznie częściej chorują chłopcy, co wiąże się z
częstszym występowaniem u nich wad wrodzonych układu moczowego. Po tym okresie wraz z
wiekiem systematycznie wzrasta liczba zachorowań wśród dziewczynek. Szacuje się, że do okresu
dojrzewania co dziesiąte dziecko przebywa ZUM.

Przyczyny zakażeń układu moczowego

Źródła zakażeń układu moczowego mogą być różne. W większości przypadków są one jednak
spowodowane obecnością w układzie moczowym bakterii Escherichia coli. Badania wskazują, że
odpowiadają one za 61‑92% przypadków tego typu infekcji u dzieci. Najważniejszą cechą zjadliwości
E. coli jest zwiększona przyczepność do komórek nabłonka układu moczowego. Umożliwia ona
kolonizację przez bakterie błony śluzowej. Część szczepów tej bakterii wytwarza zewnątrzkomórkową
hemolizynę α, która jest silnie toksyczna wobec komórek nabłonka kanalików nerkowych. W
przypadku nastolatków przyczyną aż 30% ZUM są bakterie Staphylococcus saprophyticus.
Jednocześnie źródłem tego typu infekcji mogą być też wirusy, grzyby, pasożyty czy chlamydie i
mykoplazmy.

O czym mówią objawy?

Zakażenia układu moczowego najczęściej wiążą się z występowaniem określonych objawów. Tego
typu infekcje mogą przyjmować różne formy, a charakter objawów pozwala na ich odróżnienie. I tak
np. pieczenie cewki moczowej po oddaniu moczu oraz poczucie ciągłego dyskomfortu najczęściej
świadczą o zapaleniu cewki moczowej. Inną postacią ZUM jest zapalenie pęcherza. Może ono mieć
postać ostrą lub przewlekłą. Objawem ostrego zapalenia pęcherza moczowego jest bolesne parcie i
ból przy oddawaniu moczu oraz częstomocz. W badaniach moczu stwierdza się bakteriomocz,
ropomocz lub krwiomocz. Jeśli objawy trwają powyżej 2‑3 tygodni rozpoznaje się przewlekłe
zapalenie pęcherza moczowego.

Ciężką postacią zakażenia układu moczowego jest odmiedniczkowe zapalenie nerek. Najczęściej
przebiega ono z gorączką i wysokimi wskaźnikami stanu zapalnego we krwi (leukocyty, OB, CRP).
Może pojawiać się też ropomocz i bakteriomocz.
Co ciekawe zakażenia układu moczowego nie zawsze przebiegają ze wspomnianymi objawami. Dzieje
się tak np. w przypadku bezobjawowego bakteriomoczu. Polega on na obecności w moczu bakterii
wskazujących na zakażenie, przy braku jakichkolwiek jego objawów. Ukryta w ten sposób i nieleczona
infekcja nawet po kilku latach może być przyczyną ostrego zapalenia nerek.

Diagnostyka

Głównym kryterium stwierdzenia ZUM jest wystąpienie objawów infekcji. Niemniej wytyczne AAP
(American Academy of Pediatrics) i NICE (National Institute for Health and Clinical Excellence)
zalecają stosowanie, we wstępnej diagnostyce u dzieci, testów paskowych. Powód jest prosty. O ile
osoba dorosła potrafi rozpoznać i opisać objawy ZUM, o tyle małe dzieci nie mogą (nierozwinięta
mowa) lub wstydzą się komunikować tego typu dolegliwości.
Wspomniane testy paskowe dostępne są w aptekach i można je wykonać samodzielnie w domu.
Najprostszy z nich ocenia dwa najważniejsze parametry – obecność leukocytów oraz azotynów. W
moczu zdrowego człowieka azotyny nie występują. Ich obecność jest pośrednim dowodem na
infekcję, ponieważ świadczy o występowaniu bakterii potrafiących przetwarzać pochodzące z białek
azotany do azotynów. Jednocześnie w moczu zdrowej osoby dopuszczalna jest śladowa ilość
leukocytów. Ich podwyższona liczba może wskazywać m.in. na ostrą i przewlekłą infekcję dróg
moczowych, ale tajże inne choroby nerek lub nowotwór.
Obsługa wspomnianych testów jest niezwykle prosta. Wymaga jedynie pobrania próbki moczu i
zanurzenia w nim paska testowego. Wynik odczytuje się poprzez porównanie zmiany koloru na
polach testowych ze skalą kolorystyczną na wzorniku. Dodatni wynik testu może przemawiać za
rozpoznaniem ZUM, jednak ostateczna diagnoza powinna być potwierdzona dodatnim posiewem
moczu.

Czym leczyć zakażenia układu moczowego?

Celem leczenia zakażenia układu moczowego jest wyjałowienie dróg moczowych oraz zapewnienie
fizjologicznych warunków spływu moczu. Obecnie bez recepty dostępnych jest kilka leków, które to
umożliwiają. Są to: furazydyna (Furagina, FuragiActive, Urofuragina), Urosept oraz Urosal. Pierwszy to
chemioterapeutyk o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego, natomiast drugi to lek ziołowy
o łagodnym działaniu moczopędnym. Natomiast Urosal jest jednym z najstarszych leków
stosowanych w leczeniu ZUM. W obrocie pojawił się jeszcze w roku 1969. Zawiera metenaminę i salol
– dwie substancje o działaniu przeciwbakteryjnym.
Jeśli chodzi o dzieci, każdorazowo sposób leczenia powinien określić lekarz. W objawowych
postaciach choroby leczenie zaleca się rozpocząć jeszcze przed otrzymaniem wyniku badania
bakteriologicznego. W tym celu lekarze najczęściej przepisują wspomnianą furazydynę. Jej dawka jest
dopasowywana do masy ciała dziecka i często wymaga wykonania w aptece tzw. proszków
dzielonych. Po otrzymaniu antybiogramu, jeśli jest to konieczne, terapię należy zmodyfikować
zgodnie z wynikami badania (czyli przez zastosowanie antybiotyku, na który są wrażliwe bakterie).
Wspomagająco – zarówno u dorosłych jak i u dzieci – w leczeniu ZUM można stosować preparaty
ziołowe (głównie suplementy diety). Do najpopularniejszych należą te, żurawiny, w której znajdują się
protoantycyjanidyny. Zapobiegają one przywieraniu bakterii do ścian pęcherza.

A co z witaminą C?

Często można spotkać się z zaleceniem stosowania witaminy C podczas terapii furazydyną.
Tymczasem witamina C (szczególnie w dużych dawkach) może powodować zakwaszenie moczu, które
będzie wpływało na resorpcję leku z moczu i jego gromadzenie się w tkankach. To z kolei powoduje

wzrost ryzyka rozwoju działań toksycznych i zmniejszoną aktywność terapeutyczną (bo mniej leku
przedostaje się do pęcherza moczowego, gdzie powinien działać).