Jak usunąć kleszcza? Jak to zrobić bezpiecznie?

Kleszcze to niewielkie pajęczaki, które mogą przenosić poważne choroby. Usunięcie ich w odpowiedni sposób jest kluczowe, aby zminimalizować ryzyko infekcji. W tym artykule omówimy, dlaczego kleszcze są niebezpieczne, jak się przed nimi chronić oraz jak je prawidłowo i bezpiecznie usuwać.

Latem większość czasu przebywamy na zewnątrz. Wiosna to początek również sezonu kleszczowego. Można zostać ukąszonym na łące w lesie, ale także w przestrzeni miejskiej, w ogrodach czy parkach.  Kleszcze stają się aktywne głównie na przełomie lutego i marca, ale uważać trzeba aż do września. Ukąszenie jest bezbolesne, ale niesie ryzyko zakażenia różnymi chorobami odkleszczowymi. Podpowiadamy, jak uniknąć ukąszenia przez kleszcza, a także, jak go usunąć.

Dlaczego kleszcze są niebezpieczne? 

Kleszcze czekają w trawie, na łąkach, krzewach oraz w wilgotnych miejscach. Wyjątkowo aktywne są od wiosny do początku jesieni. Samo ukąszenie nie jest groźne, jeśli dany osobnik nie jest nosicielem wirusów chorobotwórczych albo groźnych bakterii. Mogą one przenosić aż 130 rodzajów wirusów, a także wiele groźnych chorób, takich jak borelioza (choroba z Lyme), kleszczowe zapalenie mózgu, anaplazmoza i babeszjoza.

Borelioza 

jest najczęściej diagnozowaną chorobą przenoszoną przez kleszcze w Polsce i na świecie. Jest to choroba bakteryjna. Jeśli się rozwinie, może dojść do poważnych powikłań, m.in. neurologicznych. Trzeba ją leczyć – pierwsze objawy wymagają antybiotykoterapii. Objawy boreliozy mogą obejmować rumień wędrujący, bóle stawów, problemy neurologiczne i przewlekłe zmęczenie. Nieleczona powoduje zarażenie układu nerwowego, m.in. porażenie nerwów czaszkowych. Występują też objawy ze strony układu krążenia i kostno-stawowego.  Może być śmiertelna, bo jednym z jej objawów są problemy oddechowe.

Z kolei kleszczowe zapalenie mózgu może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, w tym zapalenia opon mózgowych. KZM na początku nie daje objawów, a jednak wirus przenika do ośrodkowego układu nerwowego. Okres inkubacji choroby to od 7 do 14 dni. Potem występuje ostry stan zapalny opon i mózgu. Poważna postać tej choroby może doprowadzić do zaburzenia świadomości, porażenia mięśni oddechowych i mięśni kończyn.

W Polsce liczbę zachorowań na KZM szacuje się na około 150 do ponad 250 przypadków rocznie. Aż u 35%-58% chorych z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego występują trwałe i poważne powikłania na tle neurologicznym, a u około 1/100 pacjentów kończy się śmiercią. Warto dodać, że są inaktywowane szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. 

Po czym rozpoznać zakażenie? 

W trakcie 1-6 tygodni od ugryzienia przez kleszcza może pojawić się rumień wędrujący, owalna zmiana, która z czasem się powiększa. Najczęściej ma kształt obrączkowaty, ale może też przybrać inną formę lub w ogóle się nie pojawić. Mogą towarzyszyć mu objawy grypopodobne: gorączka, zmęczenie, bóle głowy, uczucie rozbicia. Rumień zwykle pojawia się po około 7 dniach, ale nie u każdego. Wczesne zmiany mogą być reakcją alergiczną lub stanem zapalnym. Dlatego ważne jest monitorowanie samopoczucia i stanu skóry po ugryzieniu.

Jakie jest ryzyko? 

W Polsce co roku notuje się tysiące przypadków boreliozy oraz kilkaset przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. W 2023 roku wzrost zachorowań na boreliozę był znacznie większy niż przed rokiem. Odnotowano ponad 25 tysięcy przypadków zachorowań, czyli prawie dwa razy więcej niż w 2022 roku. Liczba zachorowań wzrosła o 45,3 procent. Nie tylko ludzie, ale także zwierzęta domowe, takie jak psy i koty, są narażone na ugryzienia kleszczy i związane z tym choroby. Ochrona przed kleszczami i ich prawidłowe usunięcie są kluczowe dla zdrowia ludzi i zwierząt. 

Jak się chronić przed kleszczami? 

Stosowanie repelentów. Na skórę i odzież można aplikować preparaty odstraszające kleszcze zawierające DEET, ikarydynę lub permerynę.

Noszenie odpowiedniej odzieży. Wybierając się na tereny zalesione lub łąki, warto ubierać się w długie rękawy, spodnie oraz zakrywać głowę. 

Regularne kontrolowanie skóry. Po powrocie z terenów potencjalnie narażonych na kleszcze, należy dokładnie sprawdzić skórę oraz odzież. Kleszcze często przyczepiają się w miejscach trudno dostępnych, takich jak pachwiny, pachy czy za uszami.

Jak prawidłowo usunąć kleszcza? 

Jeśli zauważysz kleszcza w skórze, usuń go jak najszybciej, ponieważ ryzyko zakażenia rośnie po 36 godzinach. Nie czekaj na pomoc lekarską, aby nie zwiększać ryzyka zachorowania.

Przygotowanie narzędzi. Do usunięcia kleszcza najlepiej użyć specjalnych pęset lub przyrządów dostępnych w aptekach. W przypadku ich braku można użyć zwykłej pęsety o cienkich końcówkach.

Chwycenie kleszcza. Chwyć kleszcza jak najbliżej skóry, starając się nie ściskać jego ciała, aby nie wycisnąć zawartości jego wnętrza do rany. Usuń go lekko okrężnym ruchem – nie szarp i nie wykręcaj.

Wyciąganie kleszcza. Płynnym, ale stanowczym ruchem pociągnij kleszcza, unikając ruchów skrętnych. Wyciąganie kleszcza powinno być jednostajne, bez gwałtownych ruchów.

Dezynfekcja miejsca ugryzienia. Po usunięciu kleszcza, dokładnie zdezynfekuj miejsce ugryzienia wodą utlenioną, alkoholem lub innym środkiem antyseptycznym. Przyklej w miejscu ukąszenia plaster.

Obserwacja skóry. Przez kilka tygodni po ugryzieniu obserwuj miejsce ugryzienia pod kątem wystąpienia rumienia, obrzęku czy innych niepokojących objawów. W razie wątpliwości skonsultuj się z lekarzem.

Oddanie kleszcza do badania. Teraz umieść kleszcza w torebce strunowej lub pojemniku. Należy go przechowywać w temperaturze ok. 2-8 stopni (do 48h), można też go zamrozić. Utrzymuj niską, stałą temperaturę podczas transportu kleszcza do laboratorium.

Czego nie robić przy usuwaniu kleszcza? 

Nie stosuj substancji natłuszczających. Nie używaj masła, oleju czy alkoholu na kleszcza, gdyż może to spowodować, że kleszcz wydzieli więcej śliny lub zawartości jelit do rany, zwiększając ryzyko infekcji.

Nie wykręcaj kleszcza. Skręcanie kleszcza może spowodować jego przerwanie i pozostawienie części ciała w skórze.

Nie wyciskaj. Odradza się też jego wyciskanie, gdyż też fragmenty kleszcza mogą pozostać w skórze.

Badanie kleszcza metodą PCR 

Nie każde ugryzienie kleszcza stanowi zagrożenie dla zdrowia. Tylko część z tych pajęczaków przenosi niebezpieczne patogeny. Statystyki pokazują, że do 40% kleszczy jest zakażonych. Nawet zakażony kleszcz nie zawsze powoduje infekcję. Badanie kleszcza pozwala ustalić, czy był nosicielem bakterii Borrelia burgdorferi, co może ułatwić wprowadzenie antybiotykoterapii u osób z niespecyficznymi objawami, ale bez charakterystycznego rumienia wędrującego.

Wykrycie DNA krętka Borrelia w kleszczu nie oznacza automatycznie zachorowania na boreliozę. Decyzję o leczeniu podejmuje lekarz, a wynik badania nie jest sam w sobie podstawą do wdrożenia lub zaniechania leczenia.

Prawidłowe usunięcie kleszcza jest niezwykle ważne, aby zapobiec przenoszeniu chorób. W razie wątpliwości lub trudności w usunięciu kleszcza, warto skonsultować się z lekarzem. Ochrona przed kleszczami i regularne kontrole skóry są kluczowe w profilaktyce chorób odkleszczowych.